W trakcie Nocy Muzeów 20 maja 2017 r. rzeszowskie Muzeum Etnograficzne im. Franciszka Kotuli na kilka godzin przeniosło się w czasie i przestrzeni do dawnego Haczowa (powiat brzozowski). Stało się to za sprawą zespołu Vox Angeli, który przygotował do śpiewania z publicznością zestaw pieśni z repertuaru Mistrza Stanisława Wyżykowskiego, oraz Bartosza Gałązki, który opowiedział gościom o haczowskich śpiewach tradycyjnych, prezentując nagrania z własnych badań terenowych.
Ważną częścią tych opowieści była prezentacja zwyczajów pogrzebowych haczowskiej społeczności. Do zabytków dawnej kultury muzycznej należą tam śpiewane różańce: „haczowskie” melodie różańcowych modlitw wykorzystują pierwszy ton psalmowy, który w lokalnym wariancie uległ transformacji w strukturę pentachordu poszerzoną w niektórych odcinkach recytatywu o subsemitonium. Każdej tajemnicy różańca towarzyszy rozważanie ujęte w formę pieśni, z melodią chorałowej proweniencji. Niezwykłą pozycję w miejscowym repertuarze stanowi unikatowa (w dzisiejszej „żywej” tradycji) wersja antyfony Salve Regina, wykonywana wg tzw. „tonu krakowskiego” (1880) z polskim tekstem, pochodzącym z XIX-wiecznych modlitewników. Śpiewano ją w Haczowie jeszcze pod koniec XX wieku.
Bądź pozdrowiona Królowo, Matko miłosierdzia (Haczów)
[antyfona maryjna, w różańcu, żałobna/pogrzebowa]
Dawni przewodnicy śpiewów pogrzebowych mieli świadomość konieczności zachowania i „ochrony” repertuaru, przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Na straży lokalnych tradycji śpiewaczych stali „starsi”.
Haczowski repertuar tradycyjnych śpiewów żałobnych liczy ponad 20 pozycji. Wyróżniają się w nim: pieśń do św. Barbary o archaicznej, wąskozakresowej melodii oraz jeszcze inna wersja antyfony Salve Regina o incipicie Witaj, Królowo nieba i Matko litości, charakteryzująca się zmiennie intonowanym VII stopniem skali (miksolidyzacją).
Warto dodać, że modlitwy i śpiewy różańca w intencji zmarłego mogły trwać nawet kilka godzin. Już pod koniec XX wieku zwyczaj ten ulegał przemianom, o czym opowiadały badaczowi: ówczesna (2000)…
…i obecna (2015) przewodniczka różańca.
Odnotujmy na koniec, że przedstawione wydarzenie odbyło się pod nazwą: Pieśni z Haczowa. Haczów w pieśni.