Antologia śpiewów żałobnych Podkarpacia

W pierwszych dniach lipca, w gościnnej „Farfurni” Janeczki i Michała Kacprzyków, w ramach Rodzinnego Taboru w Zawadce Rymanowskiej, odbyły się dwa spotkania z tradycją Podkarpacia. W ich trakcie uczestnicy mogli nie tylko zapoznać się z rezultatem prac Bartosza Gałązki nad antologią śpiewów żałobnych, ale także, a może przede wszystkim – zanurzyć się w repertuar pogrzebowy południowo-wschodniej Polski i doświadczyć jego specyfiki, ucząc się kilku pieśni, reprezentatywnych dla poszczególnych  podkarpackich subregionów.

Dostępne, dawne i współczesne śpiewniki liturgiczne oraz zbiory pieśni nabożnych nie gwarantują zachowania ciągłości lokalnych tradycji. Nikt już nie kwestionuje faktu, że każdy znaczący ośrodek: miejscowość czy parafia o wielowiekowej historii, posiadają (lub posiadały…) własny, odmienny (głównie pod względem melodycznym) od innych ośrodków, repertuar śpiewów. Dotyczy to także Podkarpacia – i śpiewów pogrzebowych. Pozbawieni źródeł pisanych animatorzy śpiewu (w tym organiści, szczególnie ci, którzy nie wywodzą się z miejscowych społeczności, lub dotychczas nie byli zainteresowani lokalną spuścizną kulturową) są często bezradni wobec zastanego zwyczaju.

W trakcie Nocy Muzeów 20 maja 2017 r. rzeszowskie Muzeum Etnograficzne im. Franciszka Kotuli na kilka godzin przeniosło się w czasie i przestrzeni do dawnego Haczowa (powiat brzozowski). Stało się to za sprawą zespołu Vox Angeli, który przygotował do śpiewania z publicznością zestaw pieśni z repertuaru Mistrza Stanisława Wyżykowskiego, oraz Bartosza Gałązki, który opowiedział gościom o haczowskich śpiewach tradycyjnych, prezentując nagrania z własnych badań terenowych.

W ramach projektu stypendialnego, obok publikacji elektronicznej zawierającej zapisy nutowe oraz teksty słowne podkarpackich śpiewów pogrzebowych wraz z komentarzami i wykazem źródeł, powstaje, komplementarny do niej, Katalog śpiewów żałobnych z Podkarpacia – cyfrowy spis treści Antologii: baza utworów, z wyszczególnieniem proweniencji zapisów wersji i wariantów melodycznych. W skład katalogu wchodzą karty śpiewów. Katalog jest aktualizowany na bieżąco. Jego ostateczny kształt będzie wynikał z układu treści, jaki przyjmie przygotowywana publikacja książkowa. Aktualna wersja Katalogu wraz z legendą i objaśnieniami do pobrania >>> TUTAJ Dla ilustracji różnorodności melodycznej repertuaru żałobnego Podkarpacia, poniżej prezentuję wybrane ze zbioru śpiewy, reprezentatywne dla poszczególnych ośrodków regionu.…
Read more

Przez Twe rany i boleści racz zostać z Maryją przy mej śmierci… (z refrenu pieśni Pamiętaj, człowiecze, na Jezusa) Wśród śpiewów wykonywanych w ramach zwyczajów pogrzebowych znaczącą grupę stanowią XIX-wieczne pieśni pasyjne, anonimowych autorów, prawdopodobnie związanych ze środowiskiem klasztornym. Wędrowni śpiewacy przynieśli je na „dróżki kalwaryjskie”, rozprowadzając wśród ludu druki ulotne z tekstami. Wkrótce pieśni te śpiewano w kościołach w Wielkim Poście, szczególnie podczas „Stacji Jerozolimskich” (późniejszej Drogi Krzyżowej) oraz nocnych adoracji w trakcie Triduum Sacrum. Po reformach Soboru Watykańskiego II dla większości z tych śpiewów w świątyniach nie było już miejsca.

7 kwietnia 2017 r. w gościnnych murach świątyni pod wezwaniem św. Jana Kantego w Ustrobnej zagościł Zespół Muzyki Dawnej i Tradycyjnej Vox Angeli z Rzeszowa, by zaprezentować miejscowej społeczności Podkarpackie Misterium Wielkopostne. Złożyły się na nie Stacje Jerozolimskie, śpiewane w wariancie melodycznym z parafii Niewodna, oraz związane z nimi treścią pieśni pasyjne.

Materiał źródłowy do publikacji zebrano podczas badań terenowych przeprowadzonych w latach 1998 – 2017 na terenie województwa podkarpackiego. Przebadano w sumie ponad 1000 miejscowości, nagrywając kilka tysięcy śpiewów. Większość nagrań zarejestrowano podczas indywidualnych wywiadów z rozmówcami (zwykle pełniącymi w swoich społecznościach funkcję przewodnika śpiewów żałobnych, „różańca”, w przeszłości lub w momencie prowadzenia badań). Część nagrań to wykonania zbiorowe, zapisane w sytuacjach: czuwania w domu zmarłego, mszy żałobnej i pogrzebu.

Z założeń projektu wynika szerokie rozumienie określenia: „śpiewy żałobne” – przedmiotem badań jest tu zespół śpiewów związanych ze zwyczajami, liturgicznymi i pozaliturgicznymi, towarzyszącymi śmierci człowieka i jego pogrzebowi, oraz śpiewów przeznaczonych do wykonywania w liturgii Dnia Zadusznego (Wspomnienia wszystkich wiernych zmarłych) i podczas modlitw tzw. „wypominkowych”. Zbiór obejmuje przede wszystkim pieśni, ale także recytatywy modlitw, psalmy, litanie i krótkie inwokacje, śpiewane „modlitewki”. Badaniami objęte zostały również cykle śpiewów (różańce, godzinki, koronki, Anioł Pański i in.), związane z żałobnymi zwyczajami.

Badania terenowe nad repertuarem śpiewów żałobnych południowo-wschodniej Polski, prowadzone przede wszystkim w granicach administracyjnych dzisiejszego województwa podkarpackiego, realizuję od lipca 1998 roku. Efektem niemal dwudziestoletnich poszukiwań stała się publikacja, przygotowana dzięki stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przyznanemu w 2017 roku na zadanie zatytułowane „Antologia śpiewów żałobnych zachowanych w żywej i ginącej tradycji Podkarpacia (z badań własnych)”.