W ramach projektu stypendialnego, obok publikacji elektronicznej zawierającej zapisy nutowe oraz teksty słowne podkarpackich śpiewów pogrzebowych wraz z komentarzami i wykazem źródeł, powstaje, komplementarny do niej, Katalog śpiewów żałobnych z Podkarpacia – cyfrowy spis treści Antologii: baza utworów, z wyszczególnieniem proweniencji zapisów wersji i wariantów melodycznych. W skład katalogu wchodzą karty śpiewów. Katalog jest aktualizowany na bieżąco. Jego ostateczny kształt będzie wynikał z układu treści, jaki przyjmie przygotowywana publikacja książkowa.
Aktualna wersja Katalogu wraz z legendą i objaśnieniami do pobrania >>> TUTAJ
Dla ilustracji różnorodności melodycznej repertuaru żałobnego Podkarpacia, poniżej prezentuję wybrane ze zbioru śpiewy, reprezentatywne dla poszczególnych ośrodków regionu. Inne przykłady muzyczne można znaleźć w pozostałych wpisach na stronie.
W rytmice pieśni pogrzebowych spotykanych na Pogórzu można usłyszeć stopy chorałowe… ale i reminiscencje staropolskiego chodzonego. Tak splątany i niejednoznaczny jest rodowód śpiewów nabożnych Podkarpacia:
Barbaro święta, perło Jezusowa (Pogórze)
[do świętej Barbary, żałobna/pogrzebowa]
W niektórych ośrodkach wśród pieśni żałobnych dominują kontrafaktury. Niektóre z nich były proponowane przez śpiewniki (a właściwie zbiory tekstów), wydawane na przełomie XVIII i XIX wieku. Również druki ulotne często zawierały informację „śpiewać na notę…”. Ta sama pieśń do św. Barbary w północnej części regionu śpiewana była na melodię pieśni maryjnej Zawitaj, Matko różańca świętego. Znane tam były bardzo ciekawe warianty tej melodii, np. taki:
Barbaro święta, perło Jezusowa (Niżańskie)
[do świętej Barbary, żałobna/pogrzebowa]
Niektóre kontrafaktury mogą zaskakiwać. Znana na całym Podkarpaciu pieśń pasyjna (powszechnie występująca także w funkcji pieśni pogrzebowej, żałobnej) Pamiętaj, człowiecze, na Jezusa dzieli melodię z innymi śpiewami nabożnymi (Cokolwiek w świecie jest, wszystko marność, O najświętsza twarzy mego Pana), ale także z pieśnią Od buczka do buczka listek drobny (bardziej znaną jako Nie będziesz, dziewczyno, wody nosić), śpiewaną na zabawach „do tańca”:
Pamiętaj, człowiecze, na Jezusa (Ropczyckie)
[pasyjna, kalwaryjska/odpustowa/dziadowska, żałobna/pogrzebowa]
Barokowa pieśń „zegarowa” Żegnam cię, mój świecie wesoły znana jest szeroko na Podkarpaciu w licznych wariantach melodycznych tej samej melodii, spokrewnionej z melodią pieśni do świętego Józefa (ale funkcjonującej też jako pogrzebowa) Szczęśliwy, kto sobie patrona. Bardzo dobrze słychać to pokrewieństwo w wariancie z okolic Pruchnika:
Żegnam cię, mój świecie wesoły (Pogranicze polsko-ruskie)
[żałobna/pogrzebowa, kalwaryjska/odpustowa/dziadowska]
Jedną z najbardziej znanych w regionie pieśni żałobnych jest utwór Zmarły człowiecze, z tobą się żegnamy do słów Franciszka Karpińskiego. Funkcjonuje w wielu wersjach i jeszcze większej liczbie wariantów melodycznych. Jedna z melodii, notowana w źródłach XVIII-wiecznych, na Podkarpaciu śpiewana jest do dziś, głównie na obszarach Pogórza i Pogranicza polsko-ruskiego:
Zmarły człowiecze, z tobą się żegnamy (Pogranicze polsko-ruskie)
[żałobna/pogrzebowa „nad grobem”]
Inna, stosowana w wielu pieśniach, głównie pogrzebowych i pasyjnych, pochodzi z XIX-wiecznego repertuaru dziadowskiego:
Zmarły człowiecze, z tobą się żegnamy (Leżajskie)
[żałobna/pogrzebowa „nad grobem”]
Zasięg niektórych wariantów melodycznych ograniczony jest do jednej parafii, miejscowości, a nawet przysiółka czy skupiska domów. Oto przykład jednej z takich „endemicznych” melodii. Nie tworzy ona odrębnej wersji – zbudowana na wątkach melodii prezentowanej powyżej, stanowi jej uproszczenie, swoisty skrót muzyczny:
Zmarły człowiecze, z tobą się żegnamy (Lubaczowskie)
[żałobna/pogrzebowa „nad grobem”]
Z kolei wśród Lasowiaków wiele pieśni nabożnych śpiewa się na melodie zaczerpnięte z tonów psalmowych. Ludowi wykonawcy najczęściej wykorzystują ton VIII, znany z nieszpornego Magnificat:
Już idę do grobu smutnego, ciemnego (Tarnobrzeskie)
[żałobna/pogrzebowa „nad grobem”, kalwaryjska/odpustowa/dziadowska]
Na wschodzie powiatów: leżajskiego i niżańskiego podkarpacki repertuar pogrzebowy wykazuje silny związek z repertuarem lubelskim. Do najbardziej charakterystycznych pieśni należy tam utwór Zawitaj, krzyżu święty, pociecho jedyna, właśnie taki „import” z sąsiedniego obszaru:
Zawitaj, krzyżu święty, pociecho jedyna (Leżajskie/Biłgorajskie)
[pasyjna, żałobna/pogrzebowa „na obiadek”, kalwaryjska/odpustowa/dziadowska]