Galicyjskie Gorzkie żale

„Ludowe” Gorzkie żale – artyzm w tradycji

Zachowanie tradycyjnych melodii Gorzkich żalów dla żywej praktyki jest głównym celem prezentowanego na tych stronach stypendialnego projektu. Zdaniem badacza – najważniejszym. Ale nie jedynym. Zbiór lokalnych wersji i wariantów muzycznych składa się na skarbiec, obejmujący zarówno wiernie zachowane wątki sprzed kilku stuleci, jak i te, które noszą ślady przeróbek dokonanych w duchu poszczególnych epok. Każdy z zapisów, zarówno odmiany pojedynczych śpiewów, jak i całych cykli, może stanowić punkt wyjścia do interpretacji i reinterpretacji – niezależnie od domniemanego pierwowzoru, za który bywa uznawany skodyfikowany normatyw (czy jakiegokolwiek innego), lub też w jego kontekście.

Muzyczna mapa Gorzkich żalów

Wśród umieszczonych tu w plikach dźwiękowych wersji i wariantów melodycznych kompozycji składających się na cykl pasyjny Gorzkich żalów (z niemałym trudem wybranych z kilkuset oryginalnych muzycznych wariantów nabożeństwa) znalazły się zarówno melodie reprezentatywne dla regionów i ośrodków, jak i warianty ilustrujące różne drogi ludowej recepcji śpiewnikowych normatywów oraz utwory stanowiące kontrafaktury innych śpiewów pasyjnych, także tych trudnych bądź niemożliwych do zidentyfikowania na bieżącym etapie prac.

Galicyjskie Gorzkie żale

Przedmiotem prezentowanej tu publikacji jest zjawisko ludowej różnorodności muzycznej w nabożeństwie Gorzkich żalów. W wymiarze regionalnym i lokalnym zjawisko to stanowi żywą część tradycji, ważną dla katolickich społeczności tzw. dawnej Galicji i terenów ościennych, niewystarczająco jednak docenianą przez miejscowe środowiska parafialne i kulturalne, i m.in. dlatego w ostatnich dekadach zanikającą w swojej autentycznej, dawnej formie, a zasługującą na zachowanie i ochronę. Rezultatem projektu stypendialnego zatytułowanego „Galicyjskie Gorzkie żale w tradycyjnych wariantach lokalnych (z badań własnych)”, realizowanego przez Bartosza Gałązkę w roku 2021, jest 800-stronicowa antologia pozostająca na razie w postaci cyfrowej i nieustannie aktualizowana.

Gorzkie żale – żywa tradycja w miejskim wydaniu (2)

Granice zasięgów poszczególnych istotnych wariantów (metawariantów) śpiewów składających się na Gorzkie żale częściowo pokrywają się z kościelnymi granicami administracyjnymi. Zapisy z rzeszowskich i krośnieńskich parafii są zbliżone do przekazów przemyskich, przeworskich czy jarosławskich – wszystkie te ośrodki leżały przed stu laty w granicach diecezji przemyskiej.

Gorzkie żale – żywa tradycja w miejskim wydaniu (1)

Tradycyjnych, dawnych wariantów polskich śpiewów nabożnych zwykło się poszukiwać raczej w peryferyjnych strefach naszego kraju i jego regionów. Fakt, drewniany kościółek parafialny w odległej górskiej wsi czy puszczańska „dojazdowa” kaplica bywają przestrzeniami sprzyjającymi pielęgnowaniu cennych muzycznych regionalizmów – choć w naszych czasach także i tam coraz częściej wkrada się pospolitość i bylejakość repertuarowa. W poszukiwaniu cennych lokalnych odmian melodii Gorzkich żalów nie można jednak omijać większych miejscowości. Badania prowadzone w dużych ośrodkach miejskich przynoszą bowiem zaskakujące rezultaty.