Zachowanie tradycyjnych melodii Gorzkich żalów dla żywej praktyki jest głównym celem prezentowanego na tych stronach stypendialnego projektu. Zdaniem badacza – najważniejszym. Ale nie jedynym.
Zbiór lokalnych wersji i wariantów muzycznych składa się na skarbiec, obejmujący zarówno wiernie zachowane wątki sprzed kilku stuleci, jak i te, które noszą ślady przeróbek dokonanych w duchu poszczególnych epok. Każdy z zapisów, zarówno odmiany pojedynczych śpiewów, jak i całych cykli, może stanowić punkt wyjścia do interpretacji i reinterpretacji – niezależnie od domniemanego pierwowzoru, za który bywa uznawany skodyfikowany normatyw (czy jakiegokolwiek innego), lub też w jego kontekście.
„Ludowe” Gorzkie żale pod względem muzycznym są wartościowym świadectwem lokalnej kultury muzycznej. Świadczą o artystycznej wrażliwości pokoleń stojących na straży śpiewaczych idiomów. Spójność melodii składających się na „ludowe” warianty cyklu jako całości przejawia się na przykład w zgodności rysunku incipitów linii melodycznej (przy tym niekoniecznie skal) pieśni otwierającej nabożeństwo (Pozwól mi Twe męki śpiewać), Pobudki i Rozmowy Duszy z Matką Bolesną. Spójność muzyki i tekstu na poziomie pojedynczego śpiewu widoczna jest między innymi w niektórych „ludowych” wariantach Rozmowy…, gdy partie Matki Bolesnej niewiasty śpiewają na nutę pieśni-hymnu, zaś męskie głosy wyrażają słowa Duszy wyrażają psalmodycznym recytatywem. Nawet jeśli owa melodyczna dialogowość jest wtórna (można przypuszczać, że, przynajmniej w diecezji przemyskiej w jej historycznych granicach, cała Rozmowa była wykonywana na melodię recytatywu opartego na I tonie psalmowym), zachowanie takiej formy świadczy o świadomości artystycznej – literackiej i muzycznej – społeczności, które ową formę pielęgnują do czasów obecnych.
Posłuchajmy artystycznego opracowania cyklu Gorzkich żalów w wariancie z Jarosławia śpiewanym współcześnie m.in. w kolegiacie pw. Bożego Ciała. Improwizacje na tematy „ludowych” Gorzkich żalów ujawniają twórcze napięcie między melodiami lokalnymi a śpiewnikowym normatywem, który – a jakże! – też bywa tu cytowany. Dla porównania umieszczam tu transkrypcje melodii śpiewanych przed lud; melodii, które stanowiły główny przedmiot improwizacji Michała Daleszczyka. Nagrania pochodzą z płyty Wieniec z ciernia i głogu. Pieśni pasyjne z Podkarpacia, wydanej przez Stowarzyszenie „Muzyka Dawna w Jarosławiu” we współpracy ze stypendystą.
Michał Daleszczyk, Improwizacja na tematy cyklu pasyjnego Gorzkie żale
(w wariancie śpiewanym w Jarosławiu w kolegiacie pw. Bożego Ciała)
Improwizacja na temat wariantu Pobudki.
Improwizacja na temat wariantu Hymnu.
Improwizacja na temat wariantu Lamentu Duszy nad cierpiącym Jezusem.
Improwizacja na temat wariantu śpiewu Bądź pozdrowiony.
Improwizacja na temat wariantu Rozmowy Duszy z Matką Bolesną.
Improwizacja na temat wariantu śpiewu Któryś za nas cierpiał rany.
Zrealizowano w ramach stypendium z budżetu Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
Wydanie płyty dofinansowano ze środków otrzymanych od Marszałka Województwa Podkarpackiego.
Projekt „Odrodzenie tradycyjnych śpiewów religijnych w parafiach Archidiecezji Przemyskiej” został objęty Patronatem Honorowym Arcybiskupa Metropolity Przemyskiego Adama Szala.
(c) Bartosz Gałązka 2022