Granice zasięgów poszczególnych istotnych wariantów (metawariantów) śpiewów składających się na Gorzkie żale częściowo pokrywają się z kościelnymi granicami administracyjnymi. Zapisy z rzeszowskich i krośnieńskich parafii są zbliżone do przekazów przemyskich, przeworskich czy jarosławskich – wszystkie te ośrodki leżały przed stu laty w granicach diecezji przemyskiej.
Pierwsza wyprawa Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej ścieżkami kultury tradycyjnej w poszukiwaniu wiedzy na temat obrzędowości dorocznej planowana na lata 2021-22 uroczyście rozpoczęła się w miesiącach letnich 2021 r. Zespół pasjonatów pod opieką naukową p. prof. Katarzyny Smyk, wyposażony w stosowne narzędzia poparte wieloletnim doświadczeniem badaczy i koordynatora, wyruszył na inauguracyjną wyprawę terenową – pierwszą w ramach owej „wielkiej” Pierwszej wyprawy.
Tradycyjnych, dawnych wariantów polskich śpiewów nabożnych zwykło się poszukiwać raczej w peryferyjnych strefach naszego kraju i jego regionów. Fakt, drewniany kościółek parafialny w odległej górskiej wsi czy puszczańska „dojazdowa” kaplica bywają przestrzeniami sprzyjającymi pielęgnowaniu cennych muzycznych regionalizmów – choć w naszych czasach także i tam coraz częściej wkrada się pospolitość i bylejakość repertuarowa. W poszukiwaniu cennych lokalnych odmian melodii Gorzkich żalów nie można jednak omijać większych miejscowości. Badania prowadzone w dużych ośrodkach miejskich przynoszą bowiem zaskakujące rezultaty.
W niedzielne popołudnie 11 lipca 2021 r. Dom Kultury w Szufnarowej rozbrzmiewał tradycyjnymi szufnarowskimi melodiami. Pretekstem do spotkania z perłami kultury niematerialnej regionu była promocja książki Śpiewy tradycyjne z Szufnarowej. Wybór z badań terenowych, wydanej dzięki środkom z Unii Europejskiej pozyskanym przez Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Szufnarowa.
2021 to rok wędrówek po południowej i południowo-wschodniej Polsce w poszukiwaniu muzycznego archetypu „galicyjskich” Gorzkich żalów. Stypendium z budżetu Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu jest ukoronowaniem wieloletnich poszukiwań autora i jego badań nad ludową obrzędowością pasyjną.
Poszukiwania pieśni w Szufnarowej (woj. podkarpackie, pow. strzyżowski) prowadziłem nie tylko w okresie współpracy ze Stowarzyszeniem Na Rzecz Rozwoju Wsi, ale właściwie od samego początku moich badań terenowych. Dzięki temu miałem możliwość (i szczęście) poznać wybitnych – w większości już niestety nieżyjących – depozytariuszy lokalnej tradycji i nagrać zapamiętane przez nich pieśni oraz towarzyszące śpiewom opowieści. W istocie to oni są autorami wydawanego właśnie zbioru; bez ich znakomitej pamięci, otwartości i życzliwości nie udałoby się ocalić wielu z prezentowanych w najnowszej książce tekstów i melodii.
Ludowa, lokalna (regionalna) różnorodność melodyczna śpiewów składających się na pasyjny cykl literacko-muzyczny pt. Gorzkie żale jest zjawiskiem kultury tradycyjnej wciąż niewystarczająco docenianym – i z tego powodu w ostatnich dekadach zanikającym. Dokumentacja i popularyzacja tego zjawiska może posłużyć jego przyszłej ochronie i zachowaniu w żywej tradycji.
„Co wieś, to inna pieśń” – powtarzają starsi ludzie, zwracając uwagę na lokalne zróżnicowanie folkloru słowno-muzycznego. Często te same utwory nawet w sąsiadujących ze sobą miejscowościach brzmią inaczej – różnice dotyczą melodii, rytmu, tempa, stylu wykonania, niekiedy gwarowej wymowy, rzadziej: kształtu tekstu słownego, doboru strof… Niektóre wsie wyróżnia niespotykany nigdzie indziej zasób repertuaru. Szczęśliwie dla naszej kultury tradycyjnej ciągle jeszcze trwa „ostatnia chwila” na dokumentowanie i ocalanie tej barwnej różnorodności.
Pieśni, o których tu mowa, można było usłyszeć i zaśpiewać podczas jednego z koncertów XXVIII Festiwalu Muzyki Dawnej „Pieśń Naszych Korzeni” w Jarosławiu, w piątkowy wieczór 28 sierpnia pamiętnego roku 2020. Zostały one wykonane z takimi samymi intencjami, jakie towarzyszyły ich wykonywaniu wielekroć w przeszłości: o zachowanie oraz o oddalenie powietrza morowego.
Na zakończenie tegorocznego okresu kolędowego Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej przygotowało wraz z przyjaciółmi (m.in. ze Stowarzyszenia Muzyka Dawna w Jarosławiu) minifestiwal kolędniczy. Bogaty program wydarzenia obejmował: premierę filmu o zwyczajach i obrzędach cyklu zimowego, prezentację XIX- i XX-wiecznych kantyczek z prywatnych zbiorów, naukę kolęd w wariantach z Krosna i okolic, tańce do kolędowych melodii z regionu, sporządzanie rekwizytów i kompletowanie strojów kolędniczych, naukę ról do widowiska kolędniczego oraz obchodzenie domów z tym widowiskiem.