Granice zasięgów poszczególnych istotnych wariantów (metawariantów) śpiewów składających się na Gorzkie żale częściowo pokrywają się z kościelnymi granicami administracyjnymi. Zapisy z rzeszowskich i krośnieńskich parafii są zbliżone do przekazów przemyskich, przeworskich czy jarosławskich – wszystkie te ośrodki leżały przed stu laty w granicach diecezji przemyskiej.
Warto zauważyć jednak, że „krośnieńskie” Gorzkie żale wykazują również związki z metawariantami innej proweniencji. W Pobudce i Rozmowie Duszy z Matką Bolesną słyszalne są wpływy melodii spopularyzowanych przez wczesne wydania Śpiewniczka ks. Jana Siedleckiego i śpiewnik T. Flaszy. Warianty krośnieńskie można interpretować jako kontaminacje wersji śpiewnikowych sprzed stu lat z melodią przemyską z naleciałościami odmiany brzozowskiej*.
*Proszę wybaczyć mnożenie takich określeń; mają one charakter umowny i wciąż jeszcze roboczy, pełniąc funkcję drogowskazów dla badacza w trakcie kompletowania zbioru. Opracowanie pełnego (w miarę możliwości) zestawu wariantów „galicyjskich” Gorzkich żalów pozwoli, mam nadzieję, na jednoznaczne ustalenie źródeł melodii oraz kierunków ich zmian oraz zakresu i charakteru dyfuzji odmian muzycznych, i na zaproponowanie precyzyjnej typologii omawianych wątków muzycznych.
Praktykę twórczego łączenia dwóch muzycznych archetypów Pobudki oraz (rzadziej) Rozmowy utrwaloną w żywej tradycji dokumentowałem również w innych punktach badań (na Podkarpaciu jeszcze m.in. w Przeworsku). Z kolei krośnieńskie realizacje Lamentu Duszy nad cierpiącym Jezusem wraz ze śpiewem Bądź pozdrowiony wyraźnie nawiązują do zapisu ze śpiewnika Teofila Klonowskiego Szczeble do nieba. „Krośnieńskie” Gorzkie żale łączą więc w sobie trzy co najmniej XIX-wieczne muzyczne tradycje. Melodie są przy tym tak zakorzenione i utrwalone w tamtejszej kulturze religijnej, że niezwykle silnie opierają się zmianom, oby jak najdłużej. Proszę posłuchać, jak brzmi śpiew w jednej z krośnieńskich parafii w centrum miasta. Nagranie pochodzi z początku XX w. – ale po dwudziestu latach z tej melodii nie uroniono ani jednej nuty…
Rozmowa Duszy z Matką Bolesną (fragment)
– warianty melodyczne z Krosna, par. Podwyższenia Krzyża św., nagr. 2002.
Melodie Gorzkich żalów z Krosna (do pobrania w pliku PDF). Podaję melodie w wariantach najdalszych od zapisów normatywnych, wyjęte z żywej tradycji różnych krośnieńskich parafii. Cykl uzupełnia śpiew adoracyjny, zanikły w większości miejsc, żywy jeszcze w Krośnie-Polance i wywodzącej się z miejskiej parafii Głowience.
Melodie Gorzkich żalów z Rzeszowa. Podaję melodie śpiewane w parafii katedralnej (do pobrania w pliku PDF) oraz w parafii pw. Świętego Krzyża (do pobrania w pliku PDF).
(c) Bartosz Gałązka 2021