Author Archive: Bartosz Gałązka

Gorzkie żale – wymowne świadectwo przemian

Ważną częścią obrzędowości okresu Wielkiego Postu są Gorzkie żale. W trakcie badań prowadzonych w ramach zadania „Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej na ścieżkach tradycji. Wyprawa pierwsza: obrzędowość doroczna”, nabożeństwo to często było tematem rozmów z naszymi informatorami. Wielu rozmówców ubolewało nad faktem, że oryginalne (=ludowe, tradycyjne, śpiewane w miejscowych kościołach od wieków) melodie Gorzkich żalów bywają w ich parafiach w ostatnich latach „przekręcane”, „zmieniane” (=propaguje się ich normatywną, śpiewnikową formę melodyczną), co sprawia, że ludzie mniej chętnie uczestniczą w tym nabożeństwie. Mieszkaniec Baryczy (pow. brzozowski) zauważył, że ważne jest, by osoba prowadząca śpiew w danej miejscowości wywodziła się z lokalnej społeczności: Akurat…
Read more

Szufnarowscy śpiewacy (2)

TERESA (JANINA) GABOR (27 grudnia 1939 – 14 lipca 2022). Pamiętam moją pierwszą wizytę u p. Janiny (na chrzcie omyłkowo wpisano w dokumenty imię Teresa, którego nie używała) w lipcu 2006 roku. Skromny, schludny domek pod lasem – mówiąc precyzyjniej: wśród lasów – na krańcu wsi, blisko granicy z Wielopolem i z Jaszczurową, kilometr czy dwa od Brzezin. Przy domu ogród prowadzony „po dawnemu”, studnia. Trafiłem tam wiedziony przekorą.

Pieśni pasyjne z Kaczanówki/Iwanówki

Prezentowana tu muzyka, pochodząca z płyty wydanej przez Stowarzyszenie „Muzyka Dawna w Jarosławiu” jako kolejny owoc współpracy z wyżej podpisanym, związana jest z nieznaną szerzej postacią Michała Stareckiego (1922-2017), „muzykanta” – jak sam siebie żartobliwie określał – a właściwie ludowego organisty pochodzącego z miejscowości Iwanówka położonej nieopodal Tarnopola (dzisiejsza Ukraina).

„Ludowe” Gorzkie żale – artyzm w tradycji

Zachowanie tradycyjnych melodii Gorzkich żalów dla żywej praktyki jest głównym celem prezentowanego na tych stronach stypendialnego projektu. Zdaniem badacza – najważniejszym. Ale nie jedynym. Zbiór lokalnych wersji i wariantów muzycznych składa się na skarbiec, obejmujący zarówno wiernie zachowane wątki sprzed kilku stuleci, jak i te, które noszą ślady przeróbek dokonanych w duchu poszczególnych epok. Każdy z zapisów, zarówno odmiany pojedynczych śpiewów, jak i całych cykli, może stanowić punkt wyjścia do interpretacji i reinterpretacji – niezależnie od domniemanego pierwowzoru, za który bywa uznawany skodyfikowany normatyw (czy jakiegokolwiek innego), lub też w jego kontekście.

Muzyczna mapa Gorzkich żalów

Wśród umieszczonych tu w plikach dźwiękowych wersji i wariantów melodycznych kompozycji składających się na cykl pasyjny Gorzkich żalów (z niemałym trudem wybranych z kilkuset oryginalnych muzycznych wariantów nabożeństwa) znalazły się zarówno melodie reprezentatywne dla regionów i ośrodków, jak i warianty ilustrujące różne drogi ludowej recepcji śpiewnikowych normatywów oraz utwory stanowiące kontrafaktury innych śpiewów pasyjnych, także tych trudnych bądź niemożliwych do zidentyfikowania na bieżącym etapie prac.

Galicyjskie Gorzkie żale

Przedmiotem prezentowanej tu publikacji jest zjawisko ludowej różnorodności muzycznej w nabożeństwie Gorzkich żalów. W wymiarze regionalnym i lokalnym zjawisko to stanowi żywą część tradycji, ważną dla katolickich społeczności tzw. dawnej Galicji i terenów ościennych, niewystarczająco jednak docenianą przez miejscowe środowiska parafialne i kulturalne, i m.in. dlatego w ostatnich dekadach zanikającą w swojej autentycznej, dawnej formie, a zasługującą na zachowanie i ochronę. Rezultatem projektu stypendialnego zatytułowanego „Galicyjskie Gorzkie żale w tradycyjnych wariantach lokalnych (z badań własnych)”, realizowanego przez Bartosza Gałązkę w roku 2021, jest 800-stronicowa antologia pozostająca na razie w postaci cyfrowej i nieustannie aktualizowana.

Misja: transmisja

Przerwana transmisja pokoleniowa ustnej tradycji – fakt, z którym nie sposób się nie zgodzić, i z którym trudno się pogodzić. Świadomość nieodwracalności zmian, jakie dokonały się w przeciągu ostatniego półwiecza, nie może jednak zwalniać z prób ocalenia choćby nielicznych przejawów przekazu międzypokoleniowego – tego aspektu „życia po dawnemu”, który umożliwiał trwanie wyobrażeniom, symbolom, motywom, tekstom…, odpowiadał za zachowanie ciągłości wiedzy (bynajmniej nie tajemnej) i pozwalał kolejnym pokoleniom na zachowanie tradycyjnych umiejętności.

Szufnarowskie suplementy

Wydanie publikacji pt. „Śpiewy tradycyjne z Szufnarowej. Wybór z badań terenowych” nie zakończyło badań terenowych prowadzonych w tej miejscowości, malowniczo położonej w powiecie strzyżowskim województwa podkarpackiego. Działania promujące książkę umożliwiły bowiem badaczom spotkanie kolejnych miejscowych Mistrzów Tradycji, wcześniej nieidentyfikowanych jako lokalne autorytety w dziedzinie wiedzy o ginących zwyczajach dorocznych i rodzinnych, czy jako cenne źródła unikatowego repertuaru.

Gorzkie żale – żywa tradycja w miejskim wydaniu (2)

Granice zasięgów poszczególnych istotnych wariantów (metawariantów) śpiewów składających się na Gorzkie żale częściowo pokrywają się z kościelnymi granicami administracyjnymi. Zapisy z rzeszowskich i krośnieńskich parafii są zbliżone do przekazów przemyskich, przeworskich czy jarosławskich – wszystkie te ośrodki leżały przed stu laty w granicach diecezji przemyskiej.