Author Archive: Bartosz Gałązka
Bartosz Gałązka
30 stycznia 2025
Kolędowanie na dawnych ziemiach Ordynacji Zamojskiej
Niniejszy artykuł rozpoczyna serię comiesięcznych sprawozdań dokumentujących realizację Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie „twórczość ludowa”. Stypendium twórcze autor tej strony otrzymał na rok 2025 (po raz czwarty w przebiegu swej pracy badawczej) – tym razem na projekt pod nazwą: Kolędowanie na dawnych ziemiach Ordynacji Zamojskiej. Antologia żywej tradycji (z badań własnych). Południowe i wschodnie ziemie Polski wyróżniają się (choć w odniesieniu do wielu, może i większości tamtych okolic bliższe prawdy byłoby już raczej stwierdzenie: „do niedawna wyróżniały się…”) żywotnością i różnorodnością ludowych tradycji kolędowych i kolędniczych[1]. Wymieńmy kilka przykładów, wędrując w wyobraźni z zachodu na wschód, a…
Read more
Bartosz Gałązka
31 grudnia 2024
Etnocentrum na ścieżkach kultury tradycyjnej, Kolędy Podkarpacia, Śpiewy tradycyjne z Szufnarowej
Cudownie, że dawne kolędy pochodzące z przekazów najstarszego pokolenia mieszkańców Podkarpacia, utrwalone w serii Kolędy Podkarpacia i wydawnictwach pobocznych, wciąż rozbrzmiewają – i to nie tylko na Podkarpaciu, ale w wielu innych zakątkach kraju. Tym razem były śpiewane w królewskim Krakowie: 28 grudnia 2024 roku w miasto wyruszyła IV Żywa Kolęda Podgórska – niezwykły pochód kolędniczy angażujący setki (jeśli nie tysiące!) mieszkańców stolicy Małopolski, animowany przez Annę Sitko wraz z Żywą Trupą Kolędniczą we współpracy z Rydlówką, oddziałem Muzeum Krakowa oraz Teatrem Złoty Róg, do których dołączyła m.in. reprezentacja Fundacji IB Polska w Hucie. Żywa Trupa Kolędnicza działa w ramach…
Read more
Bartosz Gałązka
1 lipca 2024
Kolędy Podkarpacia
Dokumentacja repertuaru kolędowego i kolędniczego terenu dzisiejszego powiatu ropczycko-sędziszowskiego była dotąd skromna, choć znacząca. Nie licząc materiałów opublikowanych wcześniej w ramach serii Kolędy Podkarpacia, a włączonych do najnowszego tomu, w literaturze dotyczącej opisywanego obszaru ukazało się dotychczas zaledwie 35 zapisów kolęd z melodiami (przy czym: 25 spośród nich stanowią przekazy pochodzące z badań prowadzonych w XXI wieku, sześć melodii nie odbiega lub w niewielkim stopniu różni się od wariantów znanych z ogólnie dostępnych źródeł drukowanych, osiem melodii pozostaje względem siebie w bliskim stosunku wariantowym, zaś co najmniej trzy przekazy należy uznać za zniekształcone, częściowo „zmyślone” przez wykonawców) oraz około 60…
Read more
Bartosz Gałązka
30 czerwca 2024
Kolędy Podkarpacia, Pieśni nabożne Podkarpacia
Piąty, „brakujący” tom Kolęd Podkarpacia przyniesie około 500 słowno-muzycznych wariantów pieśni związanych ze zwyczajami bożonarodzeniowymi, noworocznymi i zapustnymi na obszarze leżącym w granicach współczesnego powiatu ropczycko-sędziszowskiego. Okolice te charakteryzują się obecnością repertuaru wykazującego wyraźne wpływy Krakowskiego. Wśród pieśni bożonarodzeniowych dominują utwory zaczerpnięte z kantyczek, śpiewane na melodie reprezentujące folklor taneczny tych ziem, ale i kolędy nieznane dawnym źródłom drukowanym przekazywane w tradycji ustnej: tropy i apokryficzne legendy. Wśród pieśni życzących, noworocznych dominują utwory śpiewane pannom i kawalerom, i są to w dużej części utwory odmienne niż te, które występują we wschodniej części Podkarpacia. Badania w tych stronach prowadziłem od 2005…
Read more
Bartosz Gałązka
25 kwietnia 2024
Nieszpory markowskie, Pieśni nabożne Podkarpacia
W uroczystości maryjne, a zwłaszcza w wigilię Uroczystości Świętej Bożej Rodzicielki (czyli w ostatnim dniu roku), uroczyste nieszpory odprawiano według odmiennego porządku śpiewów niż niedzielny. W wielu kościołach archidiecezji przemyskiej zwyczaj „nieszporów na starym roku” przetrwał dłużej niż nieszpory niedzielne. Materiał wybrany i opracowany na potrzeby „Nieszporów markowskich” obejmuje również wykonywane wówczas psalmy i hymn. 1. Boże, ku wspomożeniu memu wejrzyj słowa i melodia z Haczowa (województwo podkarpackie, powiat brzozowski) Invitatorium nieszporne zaczerpnięto z zachowanej do około połowy XX wieku ustnej tradycji muzycznej parafii Haczów. Melodia ta, rozbudowana melicznie w stosunku do współczesnego normatywu, nawiązuje w swoim przebiegu do zapisu…
Read more
Bartosz Gałązka
11 listopada 2023
Nieszpory markowskie, Pieśni nabożne Podkarpacia
W trakcie badań terenowych nad śpiewami tradycyjnymi w południowo-wschodniej Polsce prowadzonych przez Bartosza Gałązkę od 1997 r. udokumentowane zostały m.in. śpiewy wchodzące w skład kościelnych nabożeństw nieszpornych. Jeszcze w 2. połowie XX w. śpiewy te wykonywane były powszechnie w dawnej, nieznormalizowanej postaci muzycznej. Bardzo często należą one do najgłębiej zakorzenionej, najstarszej warstwy żywego repertuaru nabożnego, a lokalne społeczności parafialne wykonywały je (niektóre nadal wykonują) w inny sposób niż ten zapisany w nutach przez autorów polskich śpiewników kościelnych. Wśród melodii stosowanych do słów psalmów nieszpornych znajdujemy zarówno znaczące warianty muzyczne różnych przekazów śpiewnikowych, jak i kompozycje, których genezy trudno się w…
Read more
Bartosz Gałązka
15 października 2023
Nieszpory markowskie, Pieśni nabożne Podkarpacia
Prezentowany poniżej materiał zawiera transkrypcje wariantów ludowych (a właściwie uludowionych) melodii psalmów nieszpornych wraz z zapisami tekstów słownych. Melodie zaczerpnięto z nagrań terenowych Bartosza Gałązki zrealizowanych podczas badań prowadzonych przez niego od 1997 roku na terenie dawnej (w granicach z początku XX wieku) diecezji przemyskiej. Warianty słowne również ustalono na podstawie tych badań: teksty wybrano ze źródeł drukowanych według wskazówek informatorów dobrze pamiętających zwyczaj śpiewu nieszporów w niedziele i święta. Załączone nagrania ilustracyjne pochodzą z pierwszego wykonania Nieszporów markowskich w kościele parafialnym w Markowej, które miało miejsce 10 października 2023 roku. Prawa autorskie do materiału muzycznego: w publicznych wykonaniach o…
Read more
Bartosz Gałązka
27 grudnia 2022
Etnocentrum na ścieżkach kultury tradycyjnej, Pieśni nabożne Podkarpacia
W ramach dwuletniego zadania pn. „Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej na ścieżkach kultury tradycyjnej. Wyprawa pierwsza: obrzędowość doroczna”, dofinansowanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zarejestrowano, a następnie częściowo stranskrybowano ponad 50 wywiadów terenowych – rozmów z mieszkańcami badanego obszaru; przypomnijmy, że badaniami objęte zostały powiaty: brzozowski, jasielski i krośnieński (w całości), oraz powiaty sanocki i strzyżowski (w części). W trakcie wywiadów pozyskano również fotografie oraz nagrania filmowe. Zgromadzony i zdeponowany w Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej zbiór stał się (obok obszernej literatury podmiotu i przedmiotu) podstawą materiałową artykułów wchodzących w skład przygotowanej w ramach zadania monografii. Największą część tej monografii stanowi dział Materiały,…
Read more
Bartosz Gałązka
12 grudnia 2022
Etnocentrum na ścieżkach kultury tradycyjnej, Śpiewy tradycyjne z Szufnarowej
Mówią, że etnograf zawsze się spóźnia – czasem jednak przybywa w porę i zdąży się dowiedzieć. Szczęśliwie, badania nad obrzędowością doroczną Krośnieńskiego zaowocowały cennymi dla nas odkryciami. Naszych rozmówców pytaliśmy m.in. o zwyczaje dożynkowe. W Lutczy (pow. strzyżowski) natrafiliśmy na trop starej pieśni obrzędowej, funkcjonującej w naszych czasach – jak się okazało – w zupełnie nowym kontekście: U sąsiadki jak my [ziemniaki] wykopały, to też my tak śpiewały. Żeby było po skończeniu tych ziemniaków, żeby aż, tak my się pośmiały wtedy, że aż polegały […]: „Mam wieniec, mam, komu ja go dam? Mam wieniec ziemniaczany, dam Agatce kochany, dam ja…
Read more
Bartosz Gałązka
2 grudnia 2022
Etnocentrum na ścieżkach kultury tradycyjnej
Z wielką satysfakcją, w imieniu własnym, wszystkich Badaczy i Autorów, oraz zespołu Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej, informuję, że oto w najbliższych tygodniach zmaterializuje się w książkowej postaci długo oczekiwana publikacja pt. Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej na ścieżkach kultury tradycyjnej. Wyprawa pierwsza: obrzędowość doroczna. Stanowi ona monografię na temat obrzędowości dorocznej na obszarze powiatów: brzozowskiego, jasielskiego, krośnieńskiego, częściowo: sanockiego i strzyżowskiego, gromadzącą nie tylko informacje z literatury przedmiotu, ale przede wszystkim treści zebrane (1) w materiałach terenowych pozyskanych w trakcie wypraw w latach 2021-2022 w ramach zadania dofinansowanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz (2) w niepublikowanych materiałach pochodzących z wcześniejszych badań…
Read more