Z wielką satysfakcją, w imieniu własnym, wszystkich Badaczy i Autorów, oraz zespołu Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej, informuję, że oto w najbliższych tygodniach zmaterializuje się w książkowej postaci długo oczekiwana publikacja pt. Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej na ścieżkach kultury tradycyjnej. Wyprawa pierwsza: obrzędowość doroczna.
Stanowi ona monografię na temat obrzędowości dorocznej na obszarze powiatów: brzozowskiego, jasielskiego, krośnieńskiego, częściowo: sanockiego i strzyżowskiego, gromadzącą nie tylko informacje z literatury przedmiotu, ale przede wszystkim treści zebrane (1) w materiałach terenowych pozyskanych w trakcie wypraw w latach 2021-2022 w ramach zadania dofinansowanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz (2) w niepublikowanych materiałach pochodzących z wcześniejszych badań Bartosza Gałązki. Zacytujmy wstęp do tomu (B. Gałązka, K. Smyk):
„Monografia podzielona została na trzy części. W pierwszej, zawierającej Refleksje teoretyczne, znalazł się artykuł Piotra Kaplity O tradycji – tym razem z perspektywy teologiczno-filozoficzno-socjologicznej. Osią wprowadzenia do tekstu stały się badania nad zagadnieniami związanymi z terminem „tradycja” prowadzone przez Jerzego Szackiego. Autor relacjonuje klasyczną myśl Szackiego, wyróżniającego trzy zasadnicze interpretacje tytułowego terminu, wzmiankuje również niektóre problemy badawcze przez nie implikowane. Kaplita nakreśla filozoficzną bazę dyskursu o tradycji, wskazując na fundamentalną rolę pojęcia „tożsamość”, i zmierza do próby rekonstrukcji „rozumienia” tradycji przez mieszkańców Podkarpacia. […]
Artykuł pióra Alicji Baczyńskiej-Hryhorowicz, zatytułowany Czas niezwykły – zimowa obrzędowość doroczna na ziemi krośnieńskiej, otwiera drugą część monografii. Opierając się na literaturze przedmiotu oraz na materiale źródłowym zebranym podczas badań etnograficznych, autorka opisuje obrzędy i tradycje ludowe panujące w okresie od Adwentu do karnawału, ze szczególnym uwzględnieniem Wigilii, Bożego Narodzenia, Nowego Roku oraz zwyczaju kolędowania. Uzupełnieniem tego tekstu – jak wszystkich zawartych w tomie – są materiały pieśniowe ujęte w osobnym dziale. Wiedza źródłowa pochodząca z wywiadów i uzupełniona odwołaniami do literatury przedmiotu, głównie tej dotyczącej opisywanego regionu, stała się również podstawą materiałową artykułów Beaty Maksymiuk-Pacek („Wszystko się do życia brało”. O obrzędowości wiosennej na krośnieńskim Pogórzu) oraz Katarzyny Ignas (Od Zielonych Świątek do wigilii Świętego Andrzeja. Obrzędowość okresu lata i jesieni w Krośnieńskiem). Zakresy treści obydwu rozdziałów zazębiają się. Nieprzypadkowo: Zielone Świątki oraz Boże Ciało, święta niewątpliwie wiosenne, Ignas traktuje jako należące do okresu „przejściowego” (między wiosną a latem), eksponując rolę roślin w tych obrzędach, co stanowi uzupełnienie i rozwinięcie opisów z poprzedzającego tekstu. W tekście Rok obrzędowy Łemków, Dolinian i Zamieszańców Natalia Wawrzkiewicz kreśli obraz obrzędowości dorocznej rusińskich mieszkańców badanego obszaru, żyjących w tych stronach do lat 40. XX w. […]
Najobszerniejszy, ostatni tekst dotyczy śpiewów tradycyjnych funkcjonujących w ramach zwyczajów i obrzędów dorocznych na badanym obszarze. Bartosz Gałązka [w artykule Śpiewy tradycyjne w kalendarzu zwyczajów i obrzędów. Repertuar słowno-muzyczny mieszkańców Pogórza i Łemkowszczyzny (z badań własnych i ze zbioru Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej)] przedstawił opis zamieszczonych w tomie utworów, szczegółowo analizując ich odmiany tekstowe i (głównie) muzyczne w celu możliwego dotarcia do archetypów konkretnych utworów. Celem artykułu, poza prezentacją śpiewów i tekstów słownych zgodnie z porządkiem roku obrzędowo-liturgicznego, jest wyodrębnienie utworów, które są charakterystyczne dla opisywanego regionu, nie zostały dotąd opublikowane, a rzadko lub wcale nie spotyka się ich w innych częściach Polski czy nawet w innych stronach Podkarpacia.
W ramach trzeciego działu umieszczono materiały obejmujące 460 transkrypcji muzycznych i tekstowych utworów funkcjonujących w ramach obrzędów dorocznych. Dokumentowane przekazy pochodzą z wywiadów nagranych podczas realizacji projektu, jednak przede wszystkim z badań etnograficznych prowadzonych na opisywanym obszarze przez Bartosza Gałązkę od 1998 r.”.
Większość (oprócz zaledwie kilku) zapisów nie była dotychczas publikowana. Wybierając teksty słowne i słowno-muzyczne z zasobu pochodzącego z badań terenowych, kierowano się w pierwszej kolejności ich dawnością i autentycznością – związkiem z badanym obszarem, zwyczajami, obrzędami i wierzeniami, które tu funkcjonowały.
Dział Materiały zawiera także zasady transkrypcji muzycznej i językowej oraz przewodnik po materiale muzycznym oraz indeks incipitów tekstów. Publikację uzupełniają: indeks cytowanych w monografii wywiadów, biogramy autorów oraz krótkie streszczenie w języku angielskim.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.
(c) Bartosz Gałązka 2022