W niedzielne popołudnie 11 lipca 2021 r. Dom Kultury w Szufnarowej rozbrzmiewał tradycyjnymi szufnarowskimi melodiami. Pretekstem do spotkania z perłami kultury niematerialnej regionu była promocja książki Śpiewy tradycyjne z Szufnarowej. Wybór z badań terenowych, wydanej dzięki środkom z Unii Europejskiej pozyskanym przez Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Szufnarowa.
2021 to rok wędrówek po południowej i południowo-wschodniej Polsce w poszukiwaniu muzycznego archetypu „galicyjskich” Gorzkich żalów. Stypendium z budżetu Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu jest ukoronowaniem wieloletnich poszukiwań autora i jego badań nad ludową obrzędowością pasyjną.
Poszukiwania pieśni w Szufnarowej (woj. podkarpackie, pow. strzyżowski) prowadziłem nie tylko w okresie współpracy ze Stowarzyszeniem Na Rzecz Rozwoju Wsi, ale właściwie od samego początku moich badań terenowych. Dzięki temu miałem możliwość (i szczęście) poznać wybitnych – w większości już niestety nieżyjących – depozytariuszy lokalnej tradycji i nagrać zapamiętane przez nich pieśni oraz towarzyszące śpiewom opowieści. W istocie to oni są autorami wydawanego właśnie zbioru; bez ich znakomitej pamięci, otwartości i życzliwości nie udałoby się ocalić wielu z prezentowanych w najnowszej książce tekstów i melodii.
Ludowa, lokalna (regionalna) różnorodność melodyczna śpiewów składających się na pasyjny cykl literacko-muzyczny pt. Gorzkie żale jest zjawiskiem kultury tradycyjnej wciąż niewystarczająco docenianym – i z tego powodu w ostatnich dekadach zanikającym. Dokumentacja i popularyzacja tego zjawiska może posłużyć jego przyszłej ochronie i zachowaniu w żywej tradycji.
„Co wieś, to inna pieśń” – powtarzają starsi ludzie, zwracając uwagę na lokalne zróżnicowanie folkloru słowno-muzycznego. Często te same utwory nawet w sąsiadujących ze sobą miejscowościach brzmią inaczej – różnice dotyczą melodii, rytmu, tempa, stylu wykonania, niekiedy gwarowej wymowy, rzadziej: kształtu tekstu słownego, doboru strof… Niektóre wsie wyróżnia niespotykany nigdzie indziej zasób repertuaru. Szczęśliwie dla naszej kultury tradycyjnej ciągle jeszcze trwa „ostatnia chwila” na dokumentowanie i ocalanie tej barwnej różnorodności.
Pieśni, o których tu mowa, można było usłyszeć i zaśpiewać podczas jednego z koncertów XXVIII Festiwalu Muzyki Dawnej „Pieśń Naszych Korzeni” w Jarosławiu, w piątkowy wieczór 28 sierpnia pamiętnego roku 2020. Zostały one wykonane z takimi samymi intencjami, jakie towarzyszyły ich wykonywaniu wielekroć w przeszłości: o zachowanie oraz o oddalenie powietrza morowego.
Na zakończenie tegorocznego okresu kolędowego Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej przygotowało wraz z przyjaciółmi (m.in. ze Stowarzyszenia Muzyka Dawna w Jarosławiu) minifestiwal kolędniczy. Bogaty program wydarzenia obejmował: premierę filmu o zwyczajach i obrzędach cyklu zimowego, prezentację XIX- i XX-wiecznych kantyczek z prywatnych zbiorów, naukę kolęd w wariantach z Krosna i okolic, tańce do kolędowych melodii z regionu, sporządzanie rekwizytów i kompletowanie strojów kolędniczych, naukę ról do widowiska kolędniczego oraz obchodzenie domów z tym widowiskiem.
Dzięki zaangażowaniu Stowarzyszenia „Muzyka Dawna w Jarosławiu” i gościnności Urzędu Miasta Jarosławia, kolejne w sezonie 2019/20 kolędowanie „przy piecu i pod oknem” odbyło się 26 stycznia 2020 w zabytkowej Wielkiej Izbie Kamienicy Gruszewiczów. A skoro okolice Jarosławia leżą na obszarze kulturowego pogranicza polsko-ukraińskiego (polsko-ruskiego), repertuar wybrany spośród spisanych przez Bartosza Gałązkę Kolęd Podkarpacia do zaśpiewania w to niedzielne popołudnie był szczególny: wśród pieśni znalazły się – na równych prawach – kolędy polskie i ruskie.
W sobotnie przedpołudnie 18 stycznia do przeworskiej filii Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. J.G. Pawlikowskiego w Przemyślu przybyli prawdziwi „kolędnicy przeworscy” – przedstawiciele kilku pokoleń miłośników tradycyjnego śpiewania. Spotkanie Tak się dawniej kolędowało. Historie i pieśni z Przeworskiego, zorganizowane w celu promocji najnowszych wydawnictw Bartosza Gałązki i Stowarzyszenia Muzyka Dawna w Jarosławiu oraz prezentacji zebranego w nich materiału, obfitowało we wzruszające chwile.
W oczekiwaniu na nowy tom, poświęcony okolicom Ropczyc i Sędziszowa, odkrywamy kolejne bożonarodzeniowe kolędy Podkarpacia „od Przeworska” zapisane w „czerwonej” książce. Tym, którzy chcą je poznać, usłyszeć, a może nawet zaśpiewać, polecamy sobotnie spotkanie w przeworskiej filii Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Przemyślu (Przeworsk, ulica Jagiellońska 16).