Prezentowana tu muzyka, pochodząca z płyty wydanej przez Stowarzyszenie „Muzyka Dawna w Jarosławiu” jako kolejny owoc współpracy z wyżej podpisanym, związana jest z nieznaną szerzej postacią Michała Stareckiego (1922-2017), „muzykanta” – jak sam siebie żartobliwie określał – a właściwie ludowego organisty pochodzącego z miejscowości Iwanówka położonej nieopodal Tarnopola (dzisiejsza Ukraina).
O projekcie „Galicyjskie Gorzkie żale” można też poczytać i posłuchać w życzliwych kulturze tradycyjnej podkarpackich mediach oraz na stronach partnerskich instytucji i organizacji. Polecam – i życzę miłej lektury i przyjemnego słuchania!
Zachowanie tradycyjnych melodii Gorzkich żalów dla żywej praktyki jest głównym celem prezentowanego na tych stronach stypendialnego projektu. Zdaniem badacza – najważniejszym. Ale nie jedynym. Zbiór lokalnych wersji i wariantów muzycznych składa się na skarbiec, obejmujący zarówno wiernie zachowane wątki sprzed kilku stuleci, jak i te, które noszą ślady przeróbek dokonanych w duchu poszczególnych epok. Każdy z zapisów, zarówno odmiany pojedynczych śpiewów, jak i całych cykli, może stanowić punkt wyjścia do interpretacji i reinterpretacji – niezależnie od domniemanego pierwowzoru, za który bywa uznawany skodyfikowany normatyw (czy jakiegokolwiek innego), lub też w jego kontekście.
Wśród umieszczonych tu w plikach dźwiękowych wersji i wariantów melodycznych kompozycji składających się na cykl pasyjny Gorzkich żalów (z niemałym trudem wybranych z kilkuset oryginalnych muzycznych wariantów nabożeństwa) znalazły się zarówno melodie reprezentatywne dla regionów i ośrodków, jak i warianty ilustrujące różne drogi ludowej recepcji śpiewnikowych normatywów oraz utwory stanowiące kontrafaktury innych śpiewów pasyjnych, także tych trudnych bądź niemożliwych do zidentyfikowania na bieżącym etapie prac.
Przedmiotem prezentowanej tu publikacji jest zjawisko ludowej różnorodności muzycznej w nabożeństwie Gorzkich żalów. W wymiarze regionalnym i lokalnym zjawisko to stanowi żywą część tradycji, ważną dla katolickich społeczności tzw. dawnej Galicji i terenów ościennych, niewystarczająco jednak docenianą przez miejscowe środowiska parafialne i kulturalne, i m.in. dlatego w ostatnich dekadach zanikającą w swojej autentycznej, dawnej formie, a zasługującą na zachowanie i ochronę. Rezultatem projektu stypendialnego zatytułowanego „Galicyjskie Gorzkie żale w tradycyjnych wariantach lokalnych (z badań własnych)”, realizowanego przez Bartosza Gałązkę w roku 2021, jest 800-stronicowa antologia pozostająca na razie w postaci cyfrowej i nieustannie aktualizowana.
Przerwana transmisja pokoleniowa ustnej tradycji – fakt, z którym nie sposób się nie zgodzić, i z którym trudno się pogodzić. Świadomość nieodwracalności zmian, jakie dokonały się w przeciągu ostatniego półwiecza, nie może jednak zwalniać z prób ocalenia choćby nielicznych przejawów przekazu międzypokoleniowego – tego aspektu „życia po dawnemu”, który umożliwiał trwanie wyobrażeniom, symbolom, motywom, tekstom…, odpowiadał za zachowanie ciągłości wiedzy (bynajmniej nie tajemnej) i pozwalał kolejnym pokoleniom na zachowanie tradycyjnych umiejętności.
Wydanie publikacji pt. „Śpiewy tradycyjne z Szufnarowej. Wybór z badań terenowych” nie zakończyło badań terenowych prowadzonych w tej miejscowości, malowniczo położonej w powiecie strzyżowskim województwa podkarpackiego. Działania promujące książkę umożliwiły bowiem badaczom spotkanie kolejnych miejscowych Mistrzów Tradycji, wcześniej nieidentyfikowanych jako lokalne autorytety w dziedzinie wiedzy o ginących zwyczajach dorocznych i rodzinnych, czy jako cenne źródła unikatowego repertuaru.
Granice zasięgów poszczególnych istotnych wariantów (metawariantów) śpiewów składających się na Gorzkie żale częściowo pokrywają się z kościelnymi granicami administracyjnymi. Zapisy z rzeszowskich i krośnieńskich parafii są zbliżone do przekazów przemyskich, przeworskich czy jarosławskich – wszystkie te ośrodki leżały przed stu laty w granicach diecezji przemyskiej.
Pierwsza wyprawa Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej ścieżkami kultury tradycyjnej w poszukiwaniu wiedzy na temat obrzędowości dorocznej planowana na lata 2021-22 uroczyście rozpoczęła się w miesiącach letnich 2021 r. Zespół pasjonatów pod opieką naukową p. prof. Katarzyny Smyk, wyposażony w stosowne narzędzia poparte wieloletnim doświadczeniem badaczy i koordynatora, wyruszył na inauguracyjną wyprawę terenową – pierwszą w ramach owej „wielkiej” Pierwszej wyprawy.
Tradycyjnych, dawnych wariantów polskich śpiewów nabożnych zwykło się poszukiwać raczej w peryferyjnych strefach naszego kraju i jego regionów. Fakt, drewniany kościółek parafialny w odległej górskiej wsi czy puszczańska „dojazdowa” kaplica bywają przestrzeniami sprzyjającymi pielęgnowaniu cennych muzycznych regionalizmów – choć w naszych czasach także i tam coraz częściej wkrada się pospolitość i bylejakość repertuarowa. W poszukiwaniu cennych lokalnych odmian melodii Gorzkich żalów nie można jednak omijać większych miejscowości. Badania prowadzone w dużych ośrodkach miejskich przynoszą bowiem zaskakujące rezultaty.