Przedmiotem prezentowanej tu publikacji jest zjawisko ludowej różnorodności muzycznej w nabożeństwie Gorzkich żalów. W wymiarze regionalnym i lokalnym zjawisko to stanowi żywą część tradycji, ważną dla katolickich społeczności tzw. dawnej Galicji i terenów ościennych, niewystarczająco jednak docenianą przez miejscowe środowiska parafialne i kulturalne, i m.in. dlatego w ostatnich dekadach zanikającą w swojej autentycznej, dawnej formie, a zasługującą na zachowanie i ochronę. Rezultatem projektu stypendialnego zatytułowanego „Galicyjskie Gorzkie żale w tradycyjnych wariantach lokalnych (z badań własnych)”, realizowanego przez Bartosza Gałązkę w roku 2021, jest 800-stronicowa antologia pozostająca na razie w postaci cyfrowej i nieustannie aktualizowana.

Granice zasięgów poszczególnych istotnych wariantów (metawariantów) śpiewów składających się na Gorzkie żale częściowo pokrywają się z kościelnymi granicami administracyjnymi. Zapisy z rzeszowskich i krośnieńskich parafii są zbliżone do przekazów przemyskich, przeworskich czy jarosławskich – wszystkie te ośrodki leżały przed stu laty w granicach diecezji przemyskiej.

Tradycyjnych, dawnych wariantów polskich śpiewów nabożnych zwykło się poszukiwać raczej w peryferyjnych strefach naszego kraju i jego regionów. Fakt, drewniany kościółek parafialny w odległej górskiej wsi czy puszczańska „dojazdowa” kaplica bywają przestrzeniami sprzyjającymi pielęgnowaniu cennych muzycznych regionalizmów – choć w naszych czasach także i tam coraz częściej wkrada się pospolitość i bylejakość repertuarowa. W poszukiwaniu cennych lokalnych odmian melodii Gorzkich żalów nie można jednak omijać większych miejscowości. Badania prowadzone w dużych ośrodkach miejskich przynoszą bowiem zaskakujące rezultaty.

2021 to rok wędrówek po południowej i południowo-wschodniej Polsce w poszukiwaniu muzycznego archetypu „galicyjskich” Gorzkich żalów. Stypendium z budżetu Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu jest ukoronowaniem wieloletnich poszukiwań autora i jego badań nad ludową obrzędowością pasyjną.

Ludowa, lokalna (regionalna) różnorodność melodyczna śpiewów składających się na pasyjny cykl literacko-muzyczny pt. Gorzkie żale jest zjawiskiem kultury tradycyjnej wciąż niewystarczająco docenianym – i z tego powodu w ostatnich dekadach zanikającym. Dokumentacja i popularyzacja tego zjawiska może posłużyć jego przyszłej ochronie i zachowaniu w żywej tradycji.